Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów, powszechnie znana jako Konwencja CMR, stanowi fundament prawny dla międzynarodowych transportów drogowych w Europie. Dokument sporządzony w Genewie 19 maja 1956 roku reguluje warunki umów przewozowych, określa dokumentację oraz ustala ramy odpowiedzialności przewoźników.
Zakres obowiązywania
Konwencja CMR obejmuje wszystkie zarobkowe przewozy drogowe towarów wykonywane pojazdami między różnymi krajami, pod warunkiem że przynajmniej jeden z nich jest stroną umowy. Zarobkowy charakter przewozu oznacza, że regulacje nie dotyczą transportów wykonywanych na potrzeby własne przedsiębiorstwa. Kluczowym kryterium jest lokalizacja miejsca przyjęcia towaru do przewozu i miejsca dostawy w dwóch różnych państwach. Regulacje dotyczą samochodów, pojazdów członowych, przyczep i naczep zgodnie z definicją Konwencji o ruchu drogowym z 1949 roku.
Przepisy mają zastosowanie również wtedy, gdy przewozy wykonują państwa, instytucje rządowe lub organizacje. Konwencja nie obejmuje jednak przewozów pocztowych, transportu zwłok ani przewozów rzeczy przesiedlenia. Szczególne znaczenie ma zasada, że jeśli pojazd z towarem przemieszcza się częściowo morzem, koleją, drogą wodną lub powietrzem bez przeładunku, całość przewozu nadal podlega regulacjom CMR.
Fundamentalną zasadą Konwencji CMR jest pierwszeństwo jej przepisów przed prawem krajowym. Oznacza to, że w przypadku przewozów objętych Konwencją stosuje się jej regulacje, a nie przepisy prawa wewnętrznego poszczególnych państw.
List przewozowy jako podstawa prawna
Podstawowym dokumentem potwierdzającym zawarcie umowy przewozu jest list przewozowy. Jego brak, nieprawidłowości lub utrata nie wpływają na istnienie ani ważność umowy, która pozostaje objęta przepisami Konwencji. List przewozowy wystawia się w trzech oryginalnych egzemplarzach podpisanych przez nadawcę i przewoźnika. Pierwszy egzemplarz otrzymuje nadawca, drugi towarzyszy przesyłce, trzeci zatrzymuje przewoźnik.
Dokument musi zawierać podstawowe informacje: miejsce i datę wystawienia, dane nadawcy i przewoźnika, miejsca przyjęcia i wydania towaru, dane odbiorcy, opis rodzaju towaru i opakowania, ilość sztuk z ich cechami i numerami, wagę brutto oraz koszty przewozu. Dodatkowo list przewozowy może zawierać zakaz przeładunku, informacje o kosztach ponoszonych przez nadawcę, kwotę zaliczenia, zadeklarowaną wartość towaru czy instrukcje dotyczące ubezpieczenia. Należy podkreślić, że przewoźnik nie jest zobowiązany do pobierania kwoty zaliczenia ani kontrolowania zadeklarowanej wartości towaru.
Odpowiedzialność przewoźnika
Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, jego uszkodzenie oraz opóźnienie dostawy w okresie od przyjęcia do wydania towaru. Zwolnienie z odpowiedzialności następuje gdy szkoda powstała z winy osoby uprawnionej, jej zlecenia niewyrażającego winy przewoźnika, wady własnej towaru lub okoliczności niemożliwych do uniknięcia.
Przewoźnik nie może powoływać się na wady pojazdu ani winę osób, od których pojazd wynajął. Szczególne wyłączenia odpowiedzialności dotyczą przewozu pojazdami otwartymi przy wyraźnym uzgodnieniu, braku lub wadliwego opakowania, manipulacji przez nadawcę lub odbiorcę, naturalnych właściwości towarów powodujących ich uszkodzenie, niedostateczności oznaczeń na przesyłkach oraz przewozu żywych zwierząt.
Wysokość odszkodowań
Odszkodowanie za zaginięcie lub uszkodzenie towaru oblicza się według jego wartości w miejscu i czasie przyjęcia do przewozu. Wartość ustala się na podstawie ceny giełdowej, bieżącej ceny rynkowej lub zwykłej wartości podobnych towarów. Choć pierwotny tekst Konwencji określa limit odszkodowania na 25 franków za kilogram brakującej wagi brutto, gdzie frank oznacza złoty frank o wadze 10/31 grama złota próby 0,900, od 1978 roku odszkodowanie oblicza się w SDR (Special Drawing Rights) w wysokości około 8,33 SDR za kilogram.
Dodatkowo zwraca się przewoźne, cło i inne wydatki związane z przewozem całkowicie przy całkowitym zaginięciu lub proporcjonalnie przy częściowym. W przypadku opóźnienia dostawy odszkodowanie nie może przekroczyć kwoty przewoźnego. Wyższe odszkodowanie możliwe jest jedynie przy zadeklarowaniu wartości towaru lub specjalnego interesu w dostawie za dodatkową opłatą.
Reklamacje i terminy
Odbiorca przyjmujący towar bez sprawdzenia jego stanu lub bez zgłoszenia zastrzeżeń traci prawo do reklamacji. Widoczne braki lub uszkodzenia należy zgłosić najpóźniej w chwili dostawy, niewidoczne w ciągu siedmiu dni od dostawy. Opóźnienie dostawy można reklamować w terminie 21 dni od postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy. Wszystkie zastrzeżenia dotyczące braków niewidocznych muszą mieć formę pisemną.
Roszczenia wynikające z przewozów objętych Konwencją przedawniają się po roku, a w przypadku złego zamiaru lub rażącego niedbalstwa po trzech latach. Przedawnienie biegnie od dnia wydania towaru, a przy całkowitym zaginięciu od określonych terminów związanych z umówionym czasem dostawy lub przyjęciem towaru przez przewoźnika.
Kolejni przewoźnicy
Gdy przewóz wykonuje kilku kolejnych przewoźników drogowych na podstawie jednej umowy, każdy przyjmuje odpowiedzialność za całość transportu. Drugi i następni przewoźnicy stają się stronami umowy przez przyjęcie towaru i listu przewozowego. Powództwo z tytułu odpowiedzialności można skierować przeciwko pierwszemu przewoźnikowi, ostatniemu lub temu, podczas którego części przewozu nastąpiła szkoda.
Przewoźnik wypłacający odszkodowanie uzyskuje prawo zwrotne wobec innych uczestników przewozu. Ten, który spowodował szkodę, ponosi pełny ciężar odszkodowania. Gdy szkodę spowodowało dwóch lub więcej przewoźników, każdy płaci proporcjonalnie do swojej odpowiedzialności, a gdy podział jest niemożliwy, proporcjonalnie do wynagrodzenia za przewóz.