Special Drawing Rights, w skrócie SDR, to międzynarodowa jednostka rozrachunkowa stworzona przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy w 1969 roku jako odpowiedź na rosnące napięcia w międzynarodowym systemie finansowym. Ten unikalny instrument finansowy stanowi uzupełniającą formę międzynarodowych aktywów rezerwowych, której podstawowym zadaniem jest wzmacnianie stabilności globalnego systemu walutowego i zapewnienie dodatkowej płynności finansowej krajom członkowskim MFW w sytuacjach kryzysowych.
SDR nie są walutą w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia, lecz stanowi potencjalne roszczenie wobec swobodnie wykorzystywanych walut krajów członkowskich MFW. Ich wartość jest codziennie kalkulowana na podstawie koszyka pięciu głównych walut światowych: dolara amerykańskiego, euro, chińskiego juana, japońskiego jena oraz funta brytyjskiego. Dzięki takiej konstrukcji SDR mogą być wymieniane na realne waluty, zapewniając krajom dostęp do międzynarodowej płynności finansowej bez konieczności zaciągania tradycyjnych zobowiązań kredytowych.
Historia powstania
Międzynarodowy Fundusz Walutowy utworzył SDR w 1969 roku jako odpowiedź na przewidywany niedobór preferowanych aktywów walutowych, głównie złota i dolara amerykańskiego. Instrument ten miał zabezpieczyć międzynarodowy system walutowy przed potencjalnym kryzysem płynności w ramach systemu stałych kursów walutowych z Bretton Woods.
Początkowo, gdy SDR zostały wprowadzone w 1969 roku, każda jednostka była warta 0,888671 grama złota, co odpowiadało w przybliżeniu jednemu dolarowi amerykańskiemu. Po załamaniu się systemu z Bretton Woods w 1971 roku i przejściu na płynne kursy walutowe w 1973 roku, MFW przedefiniował SDR jako równowartość określonego koszyka walut światowych.
Emisje SDR w historii
SDR zostały wyemitowane trzykrotnie. Po raz pierwszy miało to miejsce w latach 1970-1972 w trzech transzach łącznie 9,5 miliarda jednostek, drugi raz w latach 1979-1981 w kwocie 12 miliardów. Trzecia emisja nastąpiła w 2009 roku i wyniosła 204,1 miliarda jednostek podczas globalnego kryzysu finansowego.
Największa w historii alokacja miała miejsce w 2021 roku, gdy MFW przyznał około 456 miliardów SDR w odpowiedzi na wyzwania ekonomiczne wywołane pandemią COVID-19. Do tej pory łącznie przyznano 660,7 miliarda SDR, co odpowiada około 943 miliardom dolarów amerykańskich.
Mechanizm wyceny i koszyk walut
Wartość SDR jest określana codziennie na podstawie kursów rynkowych obserwowanych około południa czasu londyńskiego. MFW dokonuje przeglądu koszyka SDR co pięć lat lub wcześniej, jeśli jest to uzasadnione, aby zapewnić odzwierciedlenie względnego znaczenia walut w światowych systemach handlowych i finansowych.
Stan na sierpień 2023 roku koszyk SDR składa się z następujących pięciu walut: dolar amerykański 43,38 procent, euro 29,31 procent, chiński juan 12,28 procent, japoński jen 7,59 procent oraz funt brytyjski 7,44 procent.
Waluta włączona do koszyka SDR musi spełniać dwa kryteria: kryterium eksportowe – jeśli kraj emitujący jest członkiem MFW i należy do pięciu największych światowych eksporterów, oraz kryterium swobodnego użycia – jeśli waluta jest szeroko używana w płatnościach za transakcje międzynarodowe i szeroko notowana na głównych rynkach walutowych.
Alokacja i posiadanie SDR
SDR są przydzielane krajom członkowskim przez MFW zgodnie z kwotami MFW poszczególnych krajów, które określają maksymalną kwotę zasobów finansowych, jaką dane państwo jest zobowiązane wnieść do funduszu. Utworzenie nowej alokacji wymaga 85 procent głosów w Departamencie SDR MFW.
Alokacje nie są dokonywane regularnie i miały miejsce tylko w wyjątkowych okolicznościach. System głosowania oznacza, że Stany Zjednoczone, posiadając 16,7 procent głosów, mają faktyczne prawo weta wobec wszystkich nowych alokacji SDR.
Członkowie MFW i sam fundusz posiadają SDR, a MFW ma uprawnienia do zatwierdzania innych posiadaczy, takich jak banki centralne i wielostronne banki rozwoju. Osoby fizyczne i podmioty prywatne nie mogą posiadać SDR. Stan na luty 2023 roku obejmuje 20 organizacji zatwierdzonych jako uprawnieni posiadacze.
Praktyczne zastosowania
SDR służą głównie do regulowania zobowiązań poszczególnych krajów z tytułu obrotów bieżących bilansu płatniczego. Kraje z deficytem bilansu płatniczego dokonują płatności w tej walucie lub przeprowadzają interwencje na rynku walutowym poprzez jej wymianę na walutę innych krajów.
Kraje mogą wymieniać swoje SDR na twarde waluty z innymi członkami MFW. Historycznie odbywało się to na zasadzie dobrowolności, przy czym kraje w silniejszej sytuacji finansowej zgadzały się pomagać innym w razie potrzeby.
Od 2020 roku przekierowanie SDR o wartości 58 miliardów dolarów wspierało pożyczki nieoprocentowane za pośrednictwem Funduszu Redukcji Ubóstwa i Wzrostu dla najbiedniejszych członków MFW. To finansowanie pomaga wspierać reformy zwiększające wzrost w tych krajach.
Ograniczenia systemu SDR
MFW sam nazywa obecną rolę SDR „nieznaczącą”. Kraje rozwinięte, które posiadają największą liczbę SDR, rzadko wykorzystują je w praktyce. Jedynymi rzeczywistymi użytkownikami SDR mogą być kraje rozwijające się, które postrzegają je jako „dość tanią linię kredytową”.
Głównym problemem jest niesprawiedliwy system alokacji. Ponieważ SDR są rozdzielane na podstawie kwot MFW, bogatsze narody otrzymują większy udział w alokacjach w porównaniu z krajami rozwijającymi się. Ta dysproporcja może pogłębiać istniejące nierówności w globalnym systemie finansowym.
Dodatkowym ograniczeniem jest konieczność wymiany SDR na konkretną walutę przed wykorzystaniem, co może ograniczać ich praktyczność w sytuacjach wymagających natychmiastowej interwencji finansowej.
Perspektywy rozwoju
SDR udowodniły swoją wartość jako narzędzie zarządzania kryzysowego. Teraz MFW powinien oprzeć się na tym sukcesie i dalej wzmacniać rolę SDR w międzynarodowym systemie walutowym. Eksperci sugerują, że MFW powinien wznowić coroczne alokacje, aby utrzymać i stopniowo zwiększać udział SDR w posiadanych przez członków rezerwach.
W miarę jak gospodarka światowa staje się coraz bardziej połączona, zapotrzebowanie na niezawodne aktywa rezerwowe, takie jak SDR, może wzrosnąć. Zmiany w strukturach handlowych, rynkach wschodzących i przesunięciach w sile gospodarczej mogą wymagać adaptacji ram SDR w celu zapewnienia ich ciągłej skuteczności.
Special Drawing Rights pozostają unikalnym instrumentem międzynarodowej współpracy monetarnej, który mimo swoich ograniczeń odgrywa ważną rolę w zapewnianiu stabilności finansowej na świecie. Ich znaczenie może wzrosnąć w przyszłości, szczególnie w kontekście rosnących wyzwań gospodarczych i potrzeby większej płynności finansowej w skali globalnej.