Najważniejsze informacje dotyczące zasad i procedury składania protestów wyborczych w wyborach do Sejmu i Senatu, które zostały zarządzone na dzień 15 października 2023 roku.
TERMIN
Protesty dotyczące ważności wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej i Senatu Rzeczypospolitej można składać na piśmie do Sądu Najwyższego w ciągu 7 dni od daty ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to jedyny termin akceptowalny do złożenia protestu; niemożliwe jest złożenie protestu przed ogłoszeniem wyników wyborów.
SPOSÓB SKŁADANIA PROTESTU
Protest wyborczy można złożyć bezpośrednio do Sądu Najwyższego. Biuro Obsługi Interesantów (stanowisko 0N39) w siedzibie Sądu Najwyższego w Warszawie, przy placu Krasińskich 2/4/6, jest czynne od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30–15.30. W trakcie składania protestów wyborczych Sąd Najwyższy zapewnia specjalne udogodnienia dla osób o szczególnych potrzebach.
Protest wyborczy można również nadać w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego zgodnie z Ustawą z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe. Obecnie, operatorem wyznaczonym na lata 2016-2025 jest Poczta Polska. Protest nadany przez innego operatora musi dotrzeć do Sądu Najwyższego przed upływem terminu na jego złożenie. W związku z tym wysyłka protestu, na przykład kurierem, nie gwarantuje przestrzegania wymaganego terminu.
Osoby przebywające za granicą lub na polskim statku morskim mogą składać protest odpowiednio właściwemu konsulowi lub kapitanowi statku. W takim przypadku wyborcy muszą dołączyć do protestu zawiadomienie o ustanowieniu swojego pełnomocnika zamieszkującego w kraju lub pełnomocnika do doręczeń, który także musi być zamieszkały w kraju. Protest nadany konsulowi za granicą lub wysłany pocztą zagraniczną lub kurierem musi dotrzeć do urzędu konsularnego przed upływem terminu na złożenie protestu.
KTO MOŻE ZŁOŻYĆ PROTEST?
Prawo do złożenia protestu wyborczego przysługuje wyborcom, pełnomocnikom wyborczym oraz przewodniczącym właściwych komisji wyborczych. Inne podmioty, takie jak spółki, fundacje czy związki, nie są uprawnione do składania protestów. Skarżący nie są zobowiązani do powoływania profesjonalnych pełnomocników, takich jak adwokaci czy radcy prawni, i mogą osobiście składać protesty.
WYMAGANIA FORMALNE
Protest musi być złożony na piśmie, a inna forma, taka jak faks, e-mail czy ePUAP, jest niedopuszczalna. Aby protest został rozpatrzony pod kątem meritum, nie może zawierać błędów formalnych. Musi spełnić wymogi określone w Kodeksie Wyborczym, a także ogólne warunki pisma procesowego określone w art. 126 i następne Kodeksu Postępowania Cywilnego. Dlatego musi zawierać:
- identyfikację osoby składającej protest, wraz z adresem i numerem PESEL,
- informację o tym, w którym z obwodów do głosowania w danym okręgu wyborczym, według spisu wyborców, znajdowało się imię i nazwisko osoby składającej protest (jeśli protestuje wyborca),
- wskazanie pełnomocnika wraz z jego adresem (jeśli został wyznaczony) – do protestu należy dołączyć dokument pełnomocnictwa,
- wniosek o stwierdzenie nieważności wyborów w danym okręgu wyborczym lub wyborze posła lub senatora,
- zawarte zarzuty,
- przedstawienie lub wskazanie dowodów, na których opiera się protest,
- uzasadnienie zarzutów,
- własnoręczny podpis skarżącego lub jego pełnomocnika.
Jeśli protest wyborczy jest składany przez osobę przebywającą za granicą lub na polskim statku morskim, musi także zawierać:
- identyfikację pełnomocnika zamieszkującego w Polsce lub pełnomocnika do doręczeń zamieszkującego w Polsce, wraz z ich adresami – do protestu należy dołączyć dokument pełnomocnictwa.
POSTĘPOWANIE
Sąd Najwyższy rozpatruje protesty w składzie trzech sędziów w trybie nieprocesowym. Uczestniczą w nim osoby składające protest, przewodniczący właściwej komisji wyborczej lub jego zastępca (zazwyczaj przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej i przewodniczący właściwej Okręgowej Komisji Wyborczej) oraz Prokurator Generalny.
Zasada jest taka, że Sąd Najwyższy rozpatruje protesty na posiedzeniach niejawnych, w których uczestniczą tylko sędziowie, bez udziału osób trzecich. Jednakże, w uzasadnionych przypadkach protesty mogą być rozpatrywane na posiedzeniach jawnych (czyli na rozprawach), w których mogą uczestniczyć strony postępowania, przedstawiciele mediów oraz publiczność.
Jeśli w trakcie rozpatrywania protestu zaistnieje potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego, wydawane jest postanowienie o dopuszczeniu i przeprowadzeniu dowodu, na przykład przesłuchania świadków lub oględzin kart do głosowania. Wybór środków dowodowych zależy od wniosków składającego protest oraz konkretnej sytuacji danej sprawy. Zazwyczaj, przeprowadzanie dowodów zostaje zlecone innym sądom, tj. sądom rejonowym lub sądom okręgowym. W dotychczasowych informacjach o udzielaniu pomocy prawnej podkreślano potrzebę przeprowadzenia tych dowodów na posiedzeniach jawnych. Decyzja o zorganizowaniu posiedzenia jawego i bezpośrednim przeprowadzeniu postępowania dowodowego przed Sądem Najwyższym jest uzależniona od względów ekonomii procesowej.
MOŻLIWE ROZSTRZYGNIĘCIA
Jeśli protest nie spełnia warunków formalnych, to Sąd Najwyższy nie będzie mógł go rozpatrzyć pod kątem meritum. Ma to miejsce, na przykład, gdy protest zostanie złożony przez osobę nieuprawnioną lub nie będzie spełniał wymogów formalnych, takich jak przekroczenie terminu, brak zarzutów, brak przedstawienia lub wskazania dowodów, na których opierają się zarzuty. W przypadku protestów składanych za granicą lub na polskim statku morskim, brak zawiadomienia o ustanowieniu pełnomocnika lub pełnomocnika do doręczeń zamieszkałego w kraju również prowadzi do odrzucenia protestu. Sąd Najwyższy może także odrzucić protest dotyczący sprawy, która zgodnie z Kodeksem Wyborczym może być poddana skardze lub odwołaniu do sądu lub Państwowej Komisji Wyborczej przed dniem głosowania.
Jeśli protest spełnia wymogi formalne, Sąd Najwyższy wyda postanowienie, w którym wyrazi opinię na temat zasadności protestu. Sąd Najwyższy może uznać protest za bezzasadny lub zasadny. Jeśli stwierdza, że nieprawidłowości miały wpływ na wynik wyborów, to wskazuje to w swoim postanowieniu.
Sąd Najwyższy ma możliwość zakończenia postępowania, jeśli osoba składająca protest wycofa go lub jeśli wydanie orzeczenia w danej sprawie nie jest konieczne lub jest niedopuszczalne z innych przyczyn.
UCHWAŁA DOTYCZĄCA WAŻNOŚCI WYBORÓW
Po rozpatrzeniu wszystkich protestów wyborczych Sąd Najwyższy, w składzie całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz opinii wydanych w wyniku rozpatrzenia protestów, podejmuje decyzję w sprawie ważności wyborów i ważności wyboru posła lub senatora, przeciwko któremu złożono protest. Ta decyzja przyjmuje formę uchwały i musi być wydana nie później niż 90 dni po dniu wyborów
PAP, komunikat SN